Καλοκαιρι 2025
Joanna Zielińska

SONIC SPACE

Sonic Space, επιμέλεια Joanna Zielińska. Άποψη εγκατάστασης: ΕΜΣΤ, Why Look at Animals: Δικαιοσύνη για τη μη ανθρώπινη ζωή. Φωτογραφία: Πάρις Ταβιτιάν

Το Sonic Space είναι μια πρόσκληση να μπούμε σε έναν κόσμο διευρυμένης αντίληψης, όπου η επικοινωνία υπερβαίνει τα όρια της ανθρώπινης γλώσσας. Η παρούσα επιλογή ειδικά για το περιοδικό Χταπόδι αποτελεί επέκταση του ηχητικού προγράμματος που συμμετέχει στην έκθεση του ΕΜΣΤ Why Look at Animals; Δικαιοσύνη για τη μη ανθρώπινη ζωή. Από τις συχνότητες που δεν μπορεί να ακούσει το ανθρώπινο αυτί και την περίπλοκη επικοινωνία των μελισσών έως τα κροταλίσματα των γαρίδων και τα δελφίνια που μιμούνται την ανθρώπινη ομιλία, το Sonic Space αναζητά την ηχητική σφραγίδα των μη ανθρώπινων κόσμων. Καλλιτέχνες, επιστήμονες και πειραματικοί συνθέτες ερευνούν τι σημαίνει «ακούω» σε ένα περιβάλλον όπου συνυπάρχουν διαφορετικά είδη και όπου θολώνουν τα όρια μεταξύ βιολογίας, τεχνολογίας και φαντασίας.

Στην καρδιά αυτού του προγράμματος βρίσκεται μια κεντρική ερώτηση: τι ακούμε στ’ αλήθεια όταν ακούμε άλλα είδη και τι σημαίνει προσεκτική ακρόαση; Πεδία όπως είναι η οικοακουστική και η ζωομουσικολογία, δεν αντιμετωπίζουν τους ήχους των ζώων ως παραδοξότητες αλλά ως εκφράσεις περίπλοκων επικοινωνιακών συστημάτων: τα τραγούδια των πουλιών, τα τραγούδια των φαλαινών ή ο χορός των μελισσών είναι φορείς κοινωνικών, συναισθηματικών ή χωρικών πληροφοριών. Σήμερα, οι επιστήμονες χρησιμοποιούν την τεχνητή νοημοσύνη για να αναλύσουν αυτά τα συστήματα, προσπαθώντας να καταλάβουν τις διαλέκτους των φαλαινών ή τις συζητήσεις των νυχτερίδων. Ωστόσο αυτές οι επιστημονικές φιλοδοξίες εγείρουν ερωτήματα περί ανθρωποκεντρισμού και της ανθρώπινης επιθυμίας να βάλουμε τα ζώα να «μιλούν» με ανθρώπινους όρους.

Καλλιτέχνες όπως η Jana Winderen και ο Παναγιώτης Κόκορας δίνουν έμφαση στις ανοίκειες και διφορούμενες ποιότητες των ζωικών ήχων. Η Winderen βυθίζεται στους υποβρύχιους κόσμους, ηχογραφώντας πλάσματα που τα σήματά τους είναι πέρα από την ανθρώπινη ακοή, ενώ ο Κόκορας αναπλάθει τις φωνές των ζώων χρησιμοποιώντας ακουστικά όργανα σε υβριδικές συνθέσεις. Η πρακτική του Nathan Gray μετακινεί διαισθητικά την ανθρώπινη φωνή προς έναν χώρο μη ανθρώπινης λογικής, αισθητηριακών ρυθμών και τις ακουστικών γραμματικών.

Συγχρόνως η μορφή του John C. Lilly ισορροπεί στο ολισθηρό μεταίχμιο μεταξύ επιστήμης και αυθαιρεσίας: η πειραματική χορήγηση LSD σε δελφίνια αποκαλύπτει τόσο το γοητευτικό του όραμα όσο και την ηθική αμφισημία των πειραμάτων στα άλλα είδη.

Το Sonic Space λοιπόν δεν είναι μόνον ένας χώρος ακρόασης, αλλά κι ένας χώρος διεμπλοκής μεταξύ ακοής και κατανόησης, μη ανθρώπινης ζωής και τεχνολογίας, τέχνης και επιστήμης. Είναι ένας χώρος όπου η ακρόαση γίνεται μια πράξη πολιτικής και φαντασίας.

Συμμετέχοντες: Nathan Gray, Jana Winderen, Apian, John C. Lilly, Panagiotis Kokoras.

Jana Winderen

H Jana Winderen έχει έδρα την Νορβηγία και υπόβαθρό της είναι τα μαθηματικά, η χημεία και η ιχθυοοικολογία. Η πρακτική της δίνει ιδιαίτερη προσοχή σε ακουστικά περιβάλλοντα και σε πλάσματα στα οποία οι άνθρωποι έχουν δύσκολη πρόσβαση, τόσο από σωματική όσο και από ακουστική άποψη: βαθιά στον βυθό, μέσα στον πάγιο ή σε φάσματα συχνοτήτων που δεν μπορεί να ακούσει το ανθρώπινο αυτί. Το ηχητικό κομμάτι «Οι πιο θορυβώδεις τύποι του πλανήτη» δημοσιεύτηκε αρχικά το 2009 και δημιουργήθηκε από υποβρύχιες ηχογραφήσεις που έγιναν μεταξύ του 2007-2008. Η Winderen εξερευνά τα μυστηριώδη κροταλίσματα των δεκαπόδων –των καρκινοειδών, όπως τα καβούρια και οι γαρίδες, που έχουν δέκα πόδια – που ακούγονται στα ανοιχτά των νορβηγικών ακτών. Ενώ οι αλφείδες (γαρίδες πιστόλια) είναι γνωστές για τους εκρηκτικούς τους ήχους, δεν ζουν τόσο βόρεια, έτσι αναγείρονται ερωτήματα για τα πλάσματα που είναι υπεύθυνα για αυτούς τους ήχους. Οι γνωμοδοτήσεις των θαλάσσιων βιολόγων ήταν ελάχιστα διαφωτιστικές, δείχνοντας πόσα λίγα ξέρουμε για τα υποβρύχια ηχοτοπία. Το έργο της Winderen είναι μια ηχητική έρευνα στον κρυφό, θορυβώδη κόσμο κάτω από τα κύματα.

https://janawinderen.bandcamp.com/album/the-noisiest-guys-on-the-planet

Nathan Gray

Το έργο του Gray εξερευνά τη φωνή ως ένα ηχητικό και εννοιολογικό μέσο με επιτελεστικές διαλέξεις, ραδιοφωνικά θεατρικά έργα και πειραματικές αφηγήσεις.

Χρησιμοποιώντας μικρόφωνα, τεχνολογία και ψηφιακή επεξεργασία, ο Gray αποκαλύπτει αντιληπτικά και επιστημονικά φαινόμενα με πνευματώδη και φιλοπερίεργο τρόπο. Τα έργα του περιλαμβάνουν τα The Weirding Module, The Mouthfeel, and Rogue Syntax: Primer, blending art and linguistics. Το έργο Critical Flicker Frequencies προσκαλεί τους ακροατές να φανταστούν ότι μπαίνουν και βγαίνουν σε διάφορα μυαλά – όχι απλώς βλέποντας ή ακούγοντας όπως τα αντίστοιχα πλάσματα, αλλά μπαίνοντας για λίγο στον αισθητηριακό κόσμο διαφορετικών ειδών, με λίγο χρόνο για να προσαρμοστούμε πριν πηδήσουμε στο επόμενο. Κάθε χώρος χρωματίζεται από τον προηγούμενο, τις ξεχωριστές τους ταχύτητες, λογική και χρονικότητες που ενυπάρχουν στον καθένα. Όταν επανέρχονται είναι με ανοίκεια περάσματα.

Apian (Laurent Güdel, Robert Torche, Ellen Lapper, Randolf Menzel, and Aladin Borioli)

Αυτό το δεκατετράλεπτο κομμάτι λειτουργεί ως νανούρισμα, συνδυάζοντας αφήγηση από τον Randolf Menzel και μουσική. Λίγο πριν αποκοιμηθούν, οι ακροατές θα βιώσουν το όνειρο του Randolf Menzel και θα αναρωτηθούν αν ονειρεύονται κι οι μέλισσες.

Ο Δρ. Randolf Menzel είναι Γερμανός ζωολόγος που αφιέρωσε τη ζωή του στον κόσμο των μελισσών. Στην αρχή της καριέρας του, ονειρευόταν να γίνει μέλισσα. Τις νύχτες, καμιά φορά και την ημέρα, μεταμορφωνόταν στο αντικείμενο των ερευνών του. Οι εμπειρίες αυτές τον βοήθησαν να κατανοήσει καλύτερα τι σημαίνει να είσαι μέλισσα και τον προσανατόλισε στις επιστημονικές του έρευνες. Αντίστροφα, οι ανακαλύψεις στο εργαστήριό του έκαναν τα όνειρά του πιο ζωντανά. Οι ονειρικοί κόσμοι είναι κεντρικό κομμάτι της ανθρώπινης ζωής. Η νευροεπιστήμη έχει δείξει πως είναι μια σημαντική δραστηριότητα για τον ανθρώπινο εγκέφαλο και την εξέλιξή του και όχι απλώς επιφαινόμενο. Σε αυτές τις επικράτειες του ονείρου, ο χρόνος βιώνεται εξωτερικά, διαταράσσεται, προσφέρει έναν χώρο για να δοκιμαστούν συγκεκριμένες υποθέσεις.

Για περισσότερες πληροφορίες: www.apian.ch

Παναγιωτης Κοκορας

Ο Παναγιώτης Κόκορας είναι διεθνώς αναγνωρισμένος Έλληνας συνθέτης και πρωτοπόρος της ηλεκτρονικής μουσικής. Σήμερα είναι καθηγητής σύνθεσης και διευθυντής του Κέντρου Πειραματικής Μουσικής και Διαμέσων (CEMI) στο Πανεπιστήμιο του Βόρειου Τέξας. Ο Κόκορας ανέπτυξε την έννοια της «ολοφωνικής μουσικής υφής», όπου κάθε μεμονωμένος ήχος παίζει ίσο ρόλο στη διαμόρφωση της συνολικής ηχητικής εμπειρίας.
Το πάθος του Παναγιώτη Κόκορα για τις ακουστικές ιδιότητες των ήχων των ζώων βρίσκει την έκφρασή του στη σύνθεση Hippo του 2015. Γραμμένο για κλαρινέτο, πιάνο και βιολί, το έργο διευρύνει τα ηχητικά όρια των παραδοσιακών οργάνων μέσω προσαρμοσμένων τροποποιήσεων και εκτεταμένων τεχνικών παρεμβάσεων. Για την κατασκευή του έργου, ο Κόκορας μελέτησε ηχογραφήσεις πεδίου από ιπποπόταμους, χρησιμοποιώντας προηγμένα εργαλεία ηχογραφικής ανάλυσης, όπως το «Find All Similar» της Izotope, για να αναλύσει τα ρυθμικά και φασματικά χαρακτηριστικά των φωνών τους. Στη συνέχεια αναδημιούργησε αυτά τα ακουστικά προφίλ χρησιμοποιώντας αποκλειστικά παραδοσιακά όργανα και συνδυάζοντας επιστημονική ανάλυση με δημιουργική καλλιτεχνική προσέγγιση. Το αποτέλεσμα είναι μια σύνθεση που ξεπερνά την απλή μίμηση, βυθίζοντας τους ακροατές σε έναν ηχητικό κόσμο όπου τα παραδοσιακά όργανα μετατρέπονται σε οργανικές, ζωώδεις φωνές. Αυτό που κάνει το Hippo ιδιαίτερα συναρπαστικό δεν είναι μόνο η τεχνική του εφευρετικότητα αλλά και η εννοιολογική του φιλοδοξία. Ο Κόκορας χρησιμοποιεί την πειραματική παραγωγή ήχου για να εξερευνήσει τα όρια μεταξύ της φυσικής ακουστικής και της μουσικής έκφρασης, προσκαλώντας το κοινό να εμπλακεί σε έναν υβριδικό ηχητικό χώρο που συνυφαίνονται η βιολογία και η μουσική.

John C. Lilly

Στη δεκαετία του 1960, ο νευροεπιστήμονας και ψυχοναύτης John C. Lilly ξεκίνησε ένα από τα πιο αμφιλεγόμενα και φιλόδοξα επιστημονικά σχέδια του 20ού αιώνα: μια προσπάθεια να επιτευχθεί λεκτική επικοινωνία μεταξύ ανθρώπων και δελφινιών. Χρηματοδοτούμενο από τη NASA και άλλους ερευνητικούς φορείς, το έργο του Lilly βασίστηκε στην πεποίθηση ότι τα δελφίνια, λόγω του μεγάλου εγκεφάλου τους και των πολύπλοκων κοινωνικών συμπεριφορών τους, θα μπορούσαν να διαθέτουν λανθάνουσες γλωσσικές ικανότητες. Κεντρικό ρόλο σε αυτό το έργο έπαιξε το διαβόητο πλέον πείραμα στο οποίο συμμετείχε η Margaret Howe, μια ερευνήτρια που έζησε για αρκετούς μήνες σε ένα υδάτινο σπίτι με ένα δελφίνι, τον Πίτερ. Στόχος της ήταν, μέσω έντονης καθημερινής αλληλεπίδρασης, με φωνητικές επαναλήψεις και μιμήσεις, να μάθει στον Πίτερ να μιλάει αγγλικά.

Αν και συχνά το θυμόμαστε ως μια εντυπωσιακή παραδοξότητα, το πείραμα έθεσε βαθιά ερωτήματα σχετικά με τα όρια της επιστημονικής ηθικής, την προβολή των ανθρώπινων επιθυμιών σε μη ανθρώπινη νοημοσύνη και τους κινδύνους του ανθρωπομορφισμού στην κατανόηση της συμπεριφοράς των ζώων. Οι επικριτές του έχουν έκτοτε αμφισβητήσει τον σχεδιασμό του πειράματος, τη συναισθηματική επιβάρυνση και τη δυναμική των δύο φύλων που εμπλέκονται -ιδιαίτερα τις ψυχολογικές συνέπειες τόσο για την Margaret όσο και για τα δελφίνια.

Επιπλέον, ο Lilly χορήγησε LSD τόσο στον εαυτό του όσο και στα δελφίνια, πιστεύοντας ότι το ψυχεδελικό ναρκωτικό θα μπορούσε να ενισχύσει τη γνωσιακή ευελιξία και να διευκολύνει τη βαθύτερη αλληλεπίδραση. Ήλπιζε ότι υπό την επήρεια του LSD, τα δελφίνια θα ήταν πιο πρόθυμα να μιμηθούν την ανθρώπινη ομιλία ή να εκφράσουν υψηλότερα επίπεδα συνείδησης. Ενώ ο Lilly ισχυρίστηκε ότι ορισμένα δελφίνια έγιναν πιο ομιλητικά ή ανταποκρίθηκαν, τα πειράματα αυτά επικρίθηκαν ευρέως για έλλειψη επιστημονικής αυστηρότητας και δεοντολογικών εγγυήσεων. Παραμένουν ένα αμφιλεγόμενο παράδειγμα της διασταύρωσης μεταξύ της έρευνας με ψυχεδελικά φάρμακα, της κερδοσκοπικής επιστήμης και των πειραμάτων σε ζώα

https://searchworks.stanford.edu/view/rm586mt3229

ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ Τ@ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ

Η Joanna Zielińska είναι ιστορικός τέχνης, συγγραφέας και επιμελήτρια με ειδίκευση στην τέχνη της περφόρμανς. Είναι επικεφαλής επιμελήτρια στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης της Αμβέρσας (M HKA). Το επιμελητικό της έργο αφορά τη διερεύνηση επιτελεστικών εκθέσεων και έργων. Στα ενδιαφέροντά της συμπεριλαμβάνονται μεταξύ άλλων τα βασισμένα στον χρόνο μέσα (time-based media) και η επιτελεστική λογοτεχνία. Το τρέχον ερευνητικό της έργο εξετάζει τις διάφορες εκφάνσεις του σύγχρονου θεωρητικού λόγου υιοθετώντας κατά περίσταση το πρίσμα του φεμινισμού, της ζωολογίας, της ανθρωπολογίας, της τέχνης της περφόρμανς και της λογοτεχνίας. Τα έργα της συχνά πραγματεύονται φιλοσοφικά και κοινωνικοπολιτικά ζητήματα. Από το 2011 συνεργάζεται με τον Ισπανό καλλιτέχνη David Maroto σε ένα μακράς διάρκειας ερευνητικό έργο με θέμα το καλλιτεχνικό μυθιστόρημα.